امداد و نجات در زلزله

زلزله

زلزله یکی از مخرب ترین حوادث طبیعی است که در سطح زمین رخ می دهد و هیچ نقطه ای از سطح زمین نیست که تا کنون در زلزله بوقوع نپیوسته باشد ،بر همین اساس سالانه بر اثر وقوع زلزله های بزرگ هزاران نفر از مردم جهان در نتیجه آن جان خود را از دست می دهند و میلیاردها دلار خسارت جانی و مالی حاصل می گردد. لذا شناخت و آمادگی در مقابل چنین حوادثی می تواند در کاهش اثرات این قبیل حوادث نقش بسزایی داشته باشد.

تعریف زلزله:

به لرزش های ناگهانی که در پوسته جامد زمین که در نتیجه وارد آمدن نیرو و شکسته شدن سنگ ها و آزاد شدن انرژی بوجود می آید زلزله یا زمین لرزه گویند و این ناشی از رفتار گسیختگی سنگ ها در قابل نیروهای وارد آمده است.

انواع زلزله:

زلزله با توجه به عامل بوجود آمدن و محل وقوع آن انواع ختلفی دارد که هر یک از نظر وسعت ،پراکندگی و چگونگی رخ دادن با یکدیگر تفاوت دارند.

1. زلزله تکتونیکی: این نوع زلزله ها مهمترین انواع زلزله بوده و در محل حاشیه صفحات و یا در محل گسل های بزرگ و فعال لرزه خیز بوقوع پیوسته و اغلب هنگام وقوع منطقه ای به وسعت چند صد تا چند هزار کیلومتر مربع را در بر می گیرند

2.  زلزله آتشفشانی : این نوع زلزله ها اغلب در محل وقوع آتشفشانها و یا در محل بالا آمدن توده های نفوذی در نتیجه حرکت مواد مذاب به طرف سطح زمین بوجود می آیند لذا در ناطق آتشفشانی پراکنده بوده و کم بیش قابل پیش بینی می باشند.

3. زلزله ریزشی: این نوع زلزله ها در نتیجه ریزش سقف غارها بوجود آمده ، لذا سطحی بوده و از بزرگی بالایی نیز بر خوردار نمی باشند ، همچنین فراونی کمی نیز دارند.

4. زلزله سقوطی یا برخوردی: این نوع زلزله ها بر اثر برخورد شهاب سنگها و یا برخورد بمب ها آتشفشانی بزرگ با سطح زمین بوجود آمده ،دارای فراوانی کم ، پراکندگی بسیار زیاد و فاقد نظام مندی خاص ،تا حدی قابل پیش بینی و اغلب از بزرگی پایینی برخودار می باشند .

5. زلزله سقوطی یا برخوردی: این نوع زلزله ها بر اثر برخورد شهاب سنگها و یا برخورد بمب ها آتشفشانی بزرگ با سطح زمین بوجود آمده ،دارای فراوانی کم ، پراکندگی بسیار زیاد و فاقد نظام مندی خاص ،تا حدی قابل پیش بینی و اغلب از بزرگی پایینی برخودار می باشند .

6. زلزله مصنوعی: این نوع زلزله ها در نتیجه انفجار مواد منفجره و در مناطق معدنی، جنگی و یا جاهایی که عملیات بمب گذاری صورت می گیرد بوقوع می پیوندند و اغلب از نوع زلزله های خواسته شده بوده ،لذا هم پراکندگی و هم شدت آنها قابل کنترل است.

علت وقوع زلزله:

امروزه علت وقوع تمام زلزله ها وارد شدن نیرو بر سنگ های جامد (بطوریکه مقدار نیرو از حد مقاومت سنگ فراتر رود) و رفتار گسیختگی سنگ ها در مقابل این نیروها می دانند و این نیروها از درون زمین در نتیجه جابجایی مواد مذاب درون زمین و همچنین حرکت صفحات تشکیل دهنده لیتوسفر می دانند

گسل ها (Fults):

به شکستگی هایی که طرفین شکستگی نسبت به یکدیگر جابجا شده اند گسل گفته می شود.که میزان جابجایی از حد میلیمتر تا چندین کیلومتر می تواند تغییر نماید

مشخصات یک زلزله:

•      کانون زلزله: نقطه ای در درون زمین که شکستگی از آن جا آغاز شده و انرژی آزاد می شود و دارای بیشترین شدت و بزرگی است را کانون زلزله یا Hypocentre می گویند

•      مرکز سطحی زلزله :  نقطه در سطح زمین که درست در بالای کانون زلزله قرار داشته و دارای کمترین فاصله عمدی با کانون زلزله بوده و اغلب دارای بیشترین شدت و خرابی نیز می باشد را مرکز سطحی زلزله گویند.

•      امواج زلزله : نتیجه وقوع زلزله در یک منطق تولید و اتشار امواج حاصل از زلزله است که در سنگ ها منتشر می شوند

•      شدت زلزله: مقیاسی نسبی بوده و بر حسب واحدی به نام مرکالی سنجیده می شود . شدت زلزله بستگی به عواملی از جمله فاصله از مرکز زلزله ،جنس ساختمان ها و زمین ، بزرگی زلزله ، رعایت اصول ساختمان سازی دارد .

•      بزرگی زلزله: بزرگی زلزله بر حسب واحدی بنام ریشتر یا ریختر سنجیده می شود (جدول پیوست )

•      مدت زمان یک زلزله: غالباً زلزله ها در مدت زمانی کمتر از 10 ثانیه بوقوع می پیوندند و هر چه مدت زمان زلزله طولانی تر باشد اثرات تخریبی زلزله بیشتر است

پیش بینی زلزله:

•  پیش بینی کوتاه مدت: این نوع پیش بینی در زمان کم و اغلب در لحظه وقوع زلزله و در حد چند دقیقه تا حداکثر جند روز می باشد و اغلب بر اساس شواهد قبلی ، مطالعه پیش لرزه ها ، حرکات حیواناتی از جمله موش ها ، اسب ها ، سگ ها ، حیوانات وحشی ، خروس ، مارها و عقرب ها ، پرندگان خانگی مثل قناری و کبوتر ، اندازه گیری حرکات زمین ، مطالعه توسط ماهواره ها(؟) ،  اندازه گیری مقدار گازهای رادون و بخارات جیوه در اتمسفر منطقه ، مطالعه تغییرات سطح ایستابی ،دما و ترکیب آبهای زیر زمینی و غیره انجام می شود و چون اکثر موارد را نمی توان بدقت کنترل نمود اغلب امکان پذیر نبوده و کمتر مورد توجه قرار دارد

 

جدول رابطه بزرگی زلزله و اثرات آن

بزرگی	اثرات زلزله
کمتر از1	معمولاً احساس نشده و با حرکات مصنوعی اشتباه می شود
1/1-2	معمولاً احساس نشده و تنها ثبت می شود
1/2 _ 3	قابل احساس است
4 - 1/3	بعضی آن را احساس می کنند
5- 1/4	بیشتر مردم آن را احساس می کنند
6 - 1/5	ایجاد خسارت در اثر تکان های زلزله
7 - 1/6	در نواحی پر جمعیت ویران گر است
8 - 1/7	زلزله های خطرناک و عامل خسارات شدید
بیشتر از 8	زلزله های عظیم و ویرانی کلی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A. اقدامات قبل از وقوع زلزله

هدف اصلی این دسته از اقدامات کسب آمادگی در مقابل زلزله و کاهش خسارت های جانی و مالی ناشی از آن است .

1.  مناطق زلزله خیز و وضعیت زلزله خیزی محل سکونت خود را شناسایی کنید. 

2.  کسب آمادگی و آموزش های لازم در خصوص مقابله با زلزله

3.  مقاوم سازی ابنیه و وسایل موجود در آنها

4.  مناطق امن و حادثه خیز خانه ، مدرسه و محل کار را شناسایی کنید

5.  امکان خطر آتش سوزی را از طریق سیم های برق فرسوده،ارتباطات ، نشت دادن لوله های گاز و وسایل گاز سوز بررسی کنید.

6.  محل کلید و شیر های اصلی آب ،برق ،گاز را پیدا کنید.

7.  وسلیل سنگین را در طبقات پایین بگذارید و قفسه ها را به دیوار محکم کنید.

8.  اشیای سنگین و افتادنی را مهار کنید.

9.  وسایل شکستنی از فبیل ظروف شیشه ای و چینی را در طبقات بالای کمد و قفسه ها نگذارید.

10.  لامپ ها و لوسترهای سقفی را محکم کنید.

11.  تهیه وسایل و امکانات ضروری

12.  بسیج امکانات لازم و در نظر گرفتن محل های مناسب برای اسقرار آنها از جمله پایگاه های هلال احمر

13.  توجه به علائم وقوع زلزله

14.  توجه به هشدار ها و اطلاعیه های منشر شده در این خصوص

15.  برگزاری دوره های آموزش عمومی

16.  اطلاع از محل کار و حتی خواب آشنایان و نزدیکان و همچنین در جریان گذاشتن اقوام و همسایه ها از محل خواب و کار خود.

17.  ایمن ساختن شیشه ها با زدن چسب ، محکم کردن لوسترها و سایر اشیاء آویزان ، محکم کردن قاب عکس ها و زدن چسب روی شیشه آنها

18.  تهیه و نگهداری وسایلی امداد رسانی از جمله بیل ، کلنگ در یک محل قابل دسترسی راحت

19.  باز بینی و ایمن سازی سیستم های گاز و برق و آب درون محل زندگی و کار بخصوص شیرهای قطع گاز و برق

20.  تهیه و نگهداری کپسول آتش نشانی

21.  تهیه و نگداری چادر و پتو ، کارد و چاقو ، مقداری طناب ، کیسه پلاستیکی

22.  انتخاب محل خواب طوری که سر به طرف دیوارهای بیرونی و پرت نباشد.

23.  زدن چسب بر روی شیشه ها

 

B. اقدامات هنگام وقوع زلزله

هدف اصلی از این دسته از اقدامات کاهش خسارت های جانی و مالی حاصل از زلزله است و اصولاً زمان آنچنانی نیز برای انجام آنها در اختیار افراد نیست .

1. حفظ خونسردی و آرامش خود و دیگران

2. اگر داخل ساختمان هستید به زیر یک میز و یا کنار دیوارهای داخلی ،چار چوب در ، محل های دارای سقف کم مثل راهروها پناه بگیرید و ا پنجره ها دور شوید

3. برای محافظت از سر در صورتی که جای مناسبی وجود ندارد با چمباتمه زدن با یک چیز مثل کتاب و یا دو دست بخصوص از قسمت پشت سر .

4. از شمع ، کبریت و هر چیزی که شعله دارد استفاده نکنید.

5. در ساختمان های چند طبقه بطرف درهای خارج هجوم نبرید،زیرا مکن است راه پله های پر از افراد و یا شکسته شده باشند.

6. از آسانسور استفاده نکنید.

7. در بیرون از ساختمان ها،پلها ، سیم های برق، ساختمان ها و دیوارها دور شوید.

8. اگر خارج از ساختمان هستید همانجا بمانید اگر داخل ساختمان هم هستید همانجا بمانید زیرا بیشتر آسیب دیدگی ها مربوط به رفت و آمد افراد در زمان وقوع زلزله است .

9. اگر داخل اتومبیل هستید از پل ها و ساختمان ها و تونل ها ،درختان و تیرهای چراغ برق فاصه بگیرید و فوراً متوقف شوید.

10. در داخل ساختمان چنانچه امکان پذیر است جریان گاز و برق را قطع کنید.

11.  جلوگیری از بسته شدن درها

12.   دوری کردن از دیوارهای جارجی، تراس های و جاهایی که شیشه های بلند و یا قاب های عکس وجود دارد.

C. اقدامات بعد از وقوع زلزله:

1. مراقب پس لرزه ها باشید.

2. دنبال زخمی ها بگردیدو افرادی را که زخم شدید دارند زیاد حرکت ندهید مگر اینکه در خطر اسیب های بعدی باشند

3. رادیو را باز کنید و به پیام ها و راهنمائی ها عمل کنید

4. اگر بوی گاز استشمام می کنید پنجره ها را باز و شیر اصلی گاز را ببندید و نشت گاز را خبر دهید .

5. در صورت آسیب دیدگی سیم های برق ، کلید اصلی برق را از محل کنتور قطع کنید.

6. اگر لوله های آب صدمه دیده اند شیر اصلی آب را ببندید.

7. لوله های فاضلاب را کنترل کنید ، با احتیاط به دودکش نزدیک نشویدو آنها را از فاصله دور کنترل کنید.

8. به سیم های برق افتاده و آویزان دست نزنید ، حتی با اشیایی که با این سیم ها تماس دارن دست نزنید.

9. داروها و مواد زیان آور پخش شده را فوراً جمع کنید.

10. اگر برق قطع است غذاهای خراب شدنی داخل یخچال و فریزر را زود مصرف کنید.

11. از ساختمان های آسیب دیده دور شوید زیرا ممکن است پس لرزه ها سبب فرو ریختن آنها شوند.

12. از مصرف آب و مواد غذایی مشکوک خود داری نمایید.

13.  در مصرف آب و مواد غذایی عجله نکنید و از هدر رفتن آنها جلوگیری کنید.

14.  اگر در زیر آوار قرار گرفته اید از تحرک اضافی و سر وصدای اضافی خود داری کنید

نکات قابل تامل :

• وسایل و چیزهایی که همواره در کیف اضطراری  باید در دسترس باشند.

• مقداری نان خشکه(بربری) و مقداری آب آشامیدنی سالم در یک ظرف در دار

• مقداری داروهای اورژانسی و وسایل پانسمان

•  رادیو ، چراغ قوه ، با باطری اضافی ،موبایل 

•  مقداری لباس مناسب بخصوص اگر فصل سرد سال باشد

•  کبریت و یا فندک ،چراغ خوارک پزی (مثل پیک نیک یا والور) و دربازکن

•  آدرس و شماره تلفن های ضروری پلیس، اتش نشانی و اورژانس

• آچار قابل تنظیم

•  پول نقد